Οι Καρχαρίες των Ελληνικών Θαλασσών

Άρθρο μου για το περιοδικό comentaristas. 
Με την επιμέλεια του Τάσου Καραντή.

Οι καρχαρίες είναι ένας ανώτερος θηρευτής των θαλασσών και των ωκεανών μας, όπου χάρη σε αυτόν το θαλάσσιο σύστημα μένει ζωντανό και υγιή. Οι καρχαρίες είναι γνωστό ότι τρέφονται με τα άρρωστα και αδύναμα ζώα κρατώντας έτσι υγιές το σύστημα. Παγκόσμια υπάρχουν πάνω από 500 είδη καρχαριών σε διάφορα μεγέθη, από 20 εκατοστά ο πιο μικρός (Squaliolus laticaudus) μέχρι και 14 μέτρα ο πιο μεγάλος, που δεν είναι άλλος από τον φαλαινοκαρχαρία (Rhincodon typus). Στην Μεσόγειο συναντώνται 50 είδη καρχαριών. Ενώ στην Ελλάδα τα τελευταία 100 χρόνια έχουν εμφανιστεί 43 είδη, τα οποία μόνο τα 40 είδη θεωρούνται μόνιμα είδη.

Προστατευόμενα είδη

Τα 22 από τα 43 είδη που εντοπίζονται στην Ελλάδα είναι προστατευόμενα είδη. Αυτό σημαίνει ότι απαγορεύεται να αλιευθούν, να μεταφορτωθούν σε σκάφος ή και να πωληθούν. Ακόμα και εάν αλιευθούν ακούσια, πρέπει να απελευθερωθούν άμεσα χωρίς να τραυματιστούν. Τα περισσότερα είδη είναι πελαγικά, υφαλόφιδα και βενθικά (ζουν όλη τους την ζωή στο βυθό) και λίγα είδη είναι αυτά που πλησιάζουν σε παραλίες και ρηχά νερά. Οι καρχαρίες συχνά εισέρχονται σε κλειστούς κόλπους όπως είναι ο Κορινθιακός, Σαρωνικός, Παγασητικός, κλπ για να γεννήσουν.

Οι καρχαρίες χωρίζονται σε 3 είδη κατηγοριών στο θέμα της αναπαραγωγής. Κάποιοι είναι ωοζωοτόκοι (κρατάνε τα αυγά μέσα στην κοιλιά τους ώσπου να βγουν έτοιμα μικρά καρχαριάκια), άλλοι ωοτόκοι (γεννάνε αυγά) και άλλοι ζωοτόκοι (όπου γεννάνε μικρά καρχαριάκια). Οι καρχαρίες αφ’ ότου γεννηθούν μπορούν και επιβιώνουν άμεσα μόνα τους χωρίς την φροντίδα των γονιών τους.

Όλοι γνωρίζουμε, μέσα από τις ταινίες, για τον λευκό καρχαρία, αυτό που δεν γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος είναι ότι ο Λευκός καρχαρίας (Carcharodon carcharias) είναι ένα από τα είδη που ζουν στις Ελληνικές θάλασσες από την αρχαιότητα. Βεβαίως δεν έχει καμία σχέση με αυτά που μας δείχνουν οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας, αλλά ούτε και το τέρας που θα σε κυνηγήσει για να σε φάει.

ΔΕΝ είμαστε καν στο μενού των καρχαριών!

ΔΕΝ είμαστε καν στο μενού των καρχαριών. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν ατυχήματα. Οι καρχαρίες κάνουν μια “δοκιμαστική” επίθεση όπου θα δαγκώσουν και άμα δουν ότι τρώγεται επιτίθενται, ειδάλλως φεύγουν. Για αυτό τον λόγο μετά από επίθεση από καρχαρία θα δείτε μόνο μια δαγκωματιά στο πόδι του κολυμβητή και όχι να λείπει ολόκληρο το πόδι του. Παγκοσμίως παρ’ ότι υπάρχουν αρκετές επιθέσεις καρχαριών, λίγες από αυτές είναι θανατηφόρες. Για το 2017 είχαμε μόνο 5 θανατηφόρες επιθέσεις παγκοσμίως και όλες τις προηγούμενες χρονιές δύσκολα ο αριθμός θα ήταν πάνω από 10 ετησίως. Στην Ελλάδα τα τελευταία 165 χρόνια έχουμε 19 επιθέσεις καρχαριών, οι οποίες 15 ήταν θανατηφόρες με την τελευταία επίθεση να έγινε το 1981!
​

Στη Μεσόγειο άνω του 50% των καρχαριών κινδυνεύει!

Παρ’ όλα αυτά οι καρχαρίες μειώνονται δραματικά στην Μεσόγειο και παγκοσμίως. Συγκεκριμένα στη Μεσόγειο άνω του 50% των καρχαριών κινδυνεύει! Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Ελλάδα φαίνεται να είναι η λανθασμένη αναγνώριση των ειδών των καρχαριών και η παράνομη πώληση ακόμα και προστατευόμενων ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση. Τρανό παράδειγμα είναι η κατανάλωση του Γαλέου (Galeorhinus galeus), ειδικά το γνωστό “γαλέος με σκορδαλιά”, διότι είναι προστατευόμενο είδος, απειλείται με εξαφάνιση και απαγορεύεται η αλιεία του, παρ’ όλα αυτά πολλοί καν δεν ξέρουν ότι ο γαλέος είναι καρχαρίας και πουλιέται σαν τρελό ειδικά τις ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα. Σχεδόν όλοι οι καρχαρίες φτάνουν στις ιχθυαγορές, τα ιχθυοπωλεία αλλά και στις ταβέρνες με τις ονομασίες γαλέοι, σαπουνάδες και σκυλόψαρα. Δυστυχώς πολλές φορές λανθασμένες αναγνωρίσεις γίνονται και από το λιμενικό που είναι το αρμόδιο όργανο επιβολής του νόμου για να μην πουληθούν τα προστατευόμενα είδη που αλιεύονται.

 Πως αναγνωρίζουμε έναν καρχαρία

Όσο αφορά τις αναγνωρίσεις καρχαριών, μπορούμε σχετικά εύκολα να αναγνωρίζουμε τους καρχαρίες. Αρκεί να γνωρίζουμε μερικά μορφολογικά στοιχεία (όπως ουρά, ρύγχος, πτερύγια, βράγχια κλπ) και μέσα από τον οδηγό πεδίου για όλους τους καρχαρίες στην Ελλάδα του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Βιοποικιλότητας και το pdf οδηγό αναγνώρισης της iSea για τα προστατευόμενα είδη είναι πια εύκολο για τον κάθε πολίτη αλλά και επαγγελματία (όπως ψαράδες, λιμενικοί, κλπ.) να τους αναγνωρίζουν εύκολα.

Τι προσέχουμε όταν κάνουμε μια αναγνώριση καρχαρία:

-      Το σουλούπι του καρχαρία σαν μορφολογικό στοιχείο.
-      Στα βράγχια, εάν είναι μεγάλα ή μικρά, εάν είναι 6 ή 7 (π.χ. επταβράγχιος), εάν τα βράγχια σταματάνε εκεί που ξεκινάει το πτερύγιο ή συνεχίζουν πάνω απ’ αυτό.
-      Στην ουρά, εάν είναι ισοσκελής ή όχι, εάν ο κάτω λοβός είναι μικρότερος ή και πιο στρογγυλός και γενικά το σχήμα της.
-      Στα θωρακικά (ή και πλευρικά) πτερύγια, το πως είναι μορφολογικά.
-      Στα ραχιαία πτερύγια, εάν έχει ή όχι (όπως π.χ. Εξαβράγχιος), ή εάν είναι ίδιο μέγεθος το 1ο με το 2ο ραχιαίο, και που είναι στο σώμα το 1ο ραχιαίο (π.χ. στον ρυγχοκαρχαρία το 1ο ραχιαίο πτερύγιο ξεκινάει εκεί που τελειώνει το θωρακικό πτερύγιο, δηλαδή είναι σε μια ευθεία). Επίσης κοιτάζουμε εάν έχει άκανθα το ραχιαίο πτερύγιο και το πως είναι μορφολογικά (δηλαδή εάν είναι ευθύ, εάν κάνει κοιλιά, κλπ)
-      Στα δόντια, βλέπουμε το σχήμα των δοντιών (π.χ. ο λευκός έχει τριγωνικά δόντια), εάν είναι πριονωτά ή είναι πλάκες και ποια κατεύθυνση έχουν.
-      Επίσης κοιτάζουμε το ρύγχος και το μάτι, από τα εμφανή μορφολογικά στοιχεία.

Προγράμματα καταγραφής καρχαριών

Τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρχε καν σταθερός αριθμός να αναφερθεί όταν μιλούσες για τους καρχαρίες στην Ελλάδα. Άλλες φορές αναφέρονταν αριθμός όπως π.χ. στο περίπου 25, ή 35 είδη, ή και 38 είδη. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν στοιχεία για τα είδη καρχαριών που εμφανίζονται στις θάλασσες μας, ποια είδη είναι αυτά, που εμφανίζονται πιο συχνά, πια αλιεύονται συχνότερα, πότε και που, εάν πουλιούνται παράνομα και ποια είδη από αυτά είναι προστατευόμενα και άμα υπάρχουν απελευθερώσεις ειδών μετά από ακούσιες συλλήψεις από ψαράδες...

Για αυτό τον λόγο το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας τρέχει πρόγραμμα και καταγράφει τις εμφανίσεις των καρχαριών, από τον Οκτώβριο του 2017, όπως και η οργάνωση “iSea”,  μέσω του group στo facebook“Καρχαρίες και Σαλάχια σε Ελλάδα και Κύπρο” (όπου μπορούν να βάζουν τις καταγραφές τους οι πολίτες, οι ψαράδες και όλοι όσοι είδαν καρχαρία ή σαλάχι είτε ήταν ελεύθερο, ή ήταν σε κάποιο ψαροκάικο ή ιχθυόσκαλα ή ιχθυοπωλείο), όπως και άλλοι φορείς π.χ. το ΕΛΚΕΘΕ.